سبیل اللههر کار خیر و نیک داراى‌مصلحت براى اسلام يا مسلمانان را سبيل اللَّه گویند. اين عنوان در باب زکات و به مناسبت در باب وقف و وصیت آمده است. فهرست مندرجات۲ - معنای اصطلاحی ۳ - اختلاف در مصلحت نوعی یا شخصی داشتن عمل نیک ۴ - احکام سبیل الله ۵ - سبیل الله از مصارف زکات ۵.۱ - شرط ایمان در مستحقان زکات ۵.۲ - عدم شرط فقر در رزمندگان و مجاهدان ۵.۲.۱ - اختلاف در شرط و عدم شرط فقر در غیر رزمندگان و مجاهدان ۶ - صرف موقوفات فی سبیل الله در مصالح عمومی ۷ - صرف مال وصیت شده به فی سبیل الله در مصالح عمومی ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - معنای لغویسبيل در لغت به معناى راه و سبیل الله به معناى راه خداوند متعال است. ۲ - معنای اصطلاحیمراد از سبیل الله، راه منتهى به پاداش و رضای حق تعالی است. بنابر اين، سبيل اللَّه عبارت است از هر عمل نيكى كه موجب تقرب به خداوند است، به شرط آنكه علاوه بر برخوردارى از ثواب و تقرب به خداوند، مصلحتى بر آن مترتب باشد؛ خواه آن مصلحت در ارتباط با مسلمانان باشد، مانند ساختن پل، بیمارستان، مدرسه و مسجد و يا در ارتباط با اسلام و مجد و عظمت آن، همچون جهاد و يا تعظیم شعائر الهی، از قبيل تشکیل مجالس وعظ و بيان فضائل و مصائب اهل بیت عليهم السلام و فرستادن افراد به حج. [۵]
مدارک العروة، ج۲۲، ص۴۴۰.
۳ - اختلاف در مصلحت نوعی یا شخصی داشتن عمل نیکدر اينكه آيا لازم است مصلحت مترتب بر عمل نيک، مصلحت نوعی باشد، مانند مثالهاى ياد شده يا ترتب مصلحت شخصی نيز كفايت مى‌كند، مانند اصلاح بین زوج و زوجه يا پدر و فرزند، اختلاف است. برخى قدما سبیل الله را به جهاد مشروع و مجاهدان اختصاص داده‌اند. ۴ - احکام سبیل الله۵ - سبیل الله از مصارف زکاتاز مصارف هشت گانه زکات، سبیل الله است. مراد از سبیل الله به قول مشهور، معناى عام آن- كه در بالا گذشت- مى‌باشد؛ ليكن برخى قدما آن را به جهاد اختصاص داده‌اند كه بدان اشاره شد. ۵.۱ - شرط ایمان در مستحقان زکاتدر مستحقان زکات ایمان معتبر است و دادن زكات به غیر مؤمن (غیر شیعه دوازده امامی) جایز نيست؛ ليكن در سهم سبيل الله دادن آن به غير مؤمن به جهت دفع شر وى از مؤمنان جايز است. ۵.۲ - عدم شرط فقر در رزمندگان و مجاهدانچنان كه در مستحق سهم سبیل الله از رزمندگان و مجاهدان، فقر و نیاز شرط نيست؛ از اين رو، پرداخت زکات از سهم ياد شده به آنان جايز است؛ هرچند بى نياز باشند؛ ۵.۲.۱ - اختلاف در شرط و عدم شرط فقر در غیر رزمندگان و مجاهدانليكن بنابر قول به تعميم سبیل الله به غير مجاهدان، آيا در ساير مستحقان زكات از سهم سبيل اللَّه، نياز شرط است يا نه، مسئله اختلافى است. برخى گفته‌اند: به كسى كه فقیر شرعی نيست (بالفعل يا بالقوه به اندازه هزينه يك سال زندگى مال دارد)، ليكن بدون دريافت زكات، توانايى رفتن به حج يا زیارت و مانند آن را ندارد، براى انجام دادن امور ياد شده مى‌توان از سهم سبيل اللَّه پرداخت كرد؛ بلكه حتى در صورت توانايى بر انجام دادن آنها بدون زكات، ليكن عدم اقدام بر آنها جز با پرداخت زكات، دادن زكات از سهم سبيل اللَّه به او جايز است. البته در صورت صرف زكات از سهم سبيل الله در مصالح عمومی، همچون ساختن پل، مسجد و مدرسه، شكى در جواز استفاده افراد بى نياز نيست. محل اختلاف جايى است كه اين سهم به فردى داده شود كه در راه خیر و ثواب همچون حج و زيارت هزينه مى‌كند. بنابر قول اختصاص سهم سبيل الله به جهاد، در صورت عدم جهاد؛ بايد اين سهم تا زمان پيدا شدن مورد مصرف آن حفظ شود؛ اما بنابر قول به تعمیم (قول مشهور) از آن در ساير مصارف استفاده مى‌شود. ۶ - صرف موقوفات فی سبیل الله در مصالح عمومیاگر كسى مالى را وقف فی سبیل الله كند، به قول مشهور، بلكه به اجماع ادعا شده، فوايد و درآمد آن در همه راههاى خير و نيک صرف مى‌شود، هرچند برخى قدما مصرف آن را به مجاهدان اختصاص داده‌اند. ۷ - صرف مال وصیت شده به فی سبیل الله در مصالح عمومیچنانچه كسى مالى را براى سبيل اللَّه وصیت كند، به قول مشهور، بلكه به اجماع ادعا شده، در مصالح عمومى مسلمانان صرف مى‌شود. برخى قدما گفته‌اند: در صورت عدم تعيين مورد مصرف، در راه كمك به مجاهدان هزينه مى‌شود و با نبود مجاهدان در ديگر راههاى خير، همچون کمک به نیازمندان، در راه ماندگان و دستگیری از سادات، هزينه مى‌گردد؛ بلكه بخش اعظم چنين مالى صرف كمك به سادات فقیر و در راه ماندگان از ايشان مى‌شود و آنچه باقى ماند در ديگر راههاى خير خرج مى‌شود. ۸ - پانویس۹ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۳۸۱-۳۸۴. |